Democratie in de marge
Boekrecensie 'Futures of Democracy'
Als je je als filosoof met politiek en democratie bezighoudt, is het vreemd als je dat in de dagelijkse praktijk niet zou willen. Hoe verenigen we dan die betonnen ivoren Erasmustoren met het voeren van een meer democratisch debat? Leijssenaar et al. gaan een bijzonder experiment aan met Futures of Democracy, waarin zowel vorm als inhoud democratische invulling krijgen. Hoe gebeurt dat? In de eerste plaats gaat alle tekst over democratie, maar in dit boek is vooral de vorm vernieuwend. In het eerste deel van het boek wordt in de kantlijn op elk artikel veelvuldig door verschillende academici commentaar geleverd en in het tweede deel gaan groepjes van twee à drie filosofen met elkaar in gesprek. Het geeft ruimte aan een hoeveelheid discussies, directe reacties en verbindingen die erg verfrissend is voor een politiek-filosofisch boek.
Futures of Democracy pakt uit als een boek dat hartstikke lekker wegleest. Je krijgt een update in verschillende aspecten van hedendaagse politieke filosofie, waarbij huidige gebeurtenissen in Griekenland en Egypte voorbijkomen, maar ook een brede waaier aan theorieën voorbijkomt. Hoe verhoudt het huidige denken over communisme zich tot democratie? Is het subject nog steeds van wezenlijk belang om democratie te kunnen denken? En wat is de huidige stand van zaken op het gebied van “green liberal democracy”?
Het boek leest lekker weg, maar schept ook doelbewust enige chaos. Constant die lijnen door de tekst, want opnieuw moet iemand toch een kanttekening plaatsen. Je wordt er steeds aan herinnerd: “Neem niet alles aan, wat deze auteur zegt – een ander perspectief is mogelijk!” Het boek is constant in beweging en legt zo iets belangrijks over democratie bloot. Politieke ontwikkeling ligt in de discussie, de onenigheid, en dus uiteindelijk in het gesprek. Er worden in het boek dan ook meer nieuwe verbindingen tussen onderwerpen gemaakt dan dat er filosofisch gezien de diepte in wordt gedoken. Daarmee worden de kantlijnen het belangrijkste onderdeel van het politieke gehalte van het boek.
Er komen verschillende discussies naar voren over de fundamenten van democratie, die vervolgens in de vorm van het boek terugkomen. De vraag wie “het volk” is en hoe we dat bepalen komt voorbij in de discussie genaamd “People in Democracy”. Tim Houwen schrijft hierover: “There is no absolute or normless beginning. The paradox of democratic legitimacy is solved performatively by daily practices in which ‘we’ act as if the political community has a referent already.”. Dit zien we terug in de vorm van het boek, omdat de schrijvers van het boek ook bestaat uit een gemeenschap zonder absoluut beginpunt. Het beginpunt van het boek is juist het ervan uitgaan dat er al een gemeenschap bestaat, namelijk een gemeenschap die geïnteresseerd is in het onderzoeken van democratie. Het is dan ook niet gek dat de bijdrages aan dit boek geleverd zijn door veel bekende gezichten uit de Nijmeegse politieke filosofie.
In deel II van het boek voelt het alsof je een kroeg binnenstapt, een aantal politiek filosofen ziet zitten en met ze aan de praat raakt over je academische voortgang. Zoals de kroeg, spoort dit deel van het boek je aan om je eigen gedachtes over de geboden onderwerpen te ontwikkelen. Hoogleraar politieke theorie Marcel Wissenburg zegt niet voor niets regelmatig: tussen de één en twee drankjes zit je op je optimum voor academische inzichten. In de conversatie over groene democratie komen we erachter dat Wissenburg ook in een briefwisseling inspiratievol kan zijn. Zoals overal in het boek, is hier meer dan genoeg ruimte in de kantlijn om je eigen ideeën niet te vergeten. Je kunt ervoor kiezen om passief kennis op te doen, maar het boek nodigt je ook uit om je in de discussie te mengen en de kantlijnen vol te schrijven. Futures of Democracy lijkt vooral bedoeld voor mensen die meer over het denken over democratie willen weten, of voor politiek filosofen die hun horizon willen verbreden. Het is een oefening in het uitwisselen van ideeën, het ontwikkelen van creativiteit van denken en bovenal een uitnodiging om daar zelf in mee én verder te gaan. Het is namelijk in de marge dat democratie ontwikkelt.